นวัตกรรมสื่อการสอน เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาที่อาศัยความก้าวหน้าของเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารมาใช้ในการผลิตสื่อการเรียนการสอนใหม่ๆ ทั้งการเรียนด้วยตนเอง การเรียนเป็นกลุ่ม และการเรียนแบบมวลชน ตลอดจนสื่อที่ใช้เพื่อสนับสนุนการฝึกอบรมผ่านเครือข่ายคอมพิวเตอร์ บทบาทสำคัญของ นวัตกรรมสื่อการสอน มีผลต่อการจัดการเรียนรู้เป็นอย่างมาก ดังนี้
1. ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการเรียนรู้
การเพิ่มประสิทธิภาพการเรียนรู้สามารถทำได้หลายวิธี ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ เช่น เป้าหมายการเรียนรู้ เนื้อหาการเรียนรู้ และความชอบของแต่ละบุคคล แต่โดยรวมแล้ว มีแนวทางที่สามารถช่วยให้การเรียนรู้มีประสิทธิภาพมากขึ้นดังนี้
- กำหนดเป้าหมายที่ชัดเจน
ก่อนเริ่มเรียน ควรกำหนดเป้าหมายที่ชัดเจนว่าต้องการเรียนรู้อะไร ต้องการนำไปใช้อย่างไร เมื่อกำหนดเป้าหมายได้ชัดเจน ก็จะสามารถวางแผนการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
- เลือกวิธีการเรียนรู้ที่เหมาะสม
มีวิธีการเรียนรู้มากมาย เช่น การอ่าน การฟัง การดู การเขียน การทดลอง การฝึกฝน เป็นต้น ควรเลือกวิธีการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับตนเองและเนื้อหาการเรียนรู้ เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพมากที่สุด
- เรียนรู้อย่างสม่ำเสมอ
การเรียนรู้อย่างสม่ำเสมอจะช่วยให้จำเนื้อหาได้ดีขึ้น ไม่ควรรอจนใกล้สอบจึงจะเริ่มเรียน เพราะจะทำให้จำเนื้อหาได้ยากและจำได้ไม่นาน
- ทบทวนเนื้อหาอย่างสม่ำเสมอ
การทบทวนเนื้อหาอย่างสม่ำเสมอจะช่วยให้จำเนื้อหาได้แม่นยำยิ่งขึ้น ควรทบทวนเนื้อหาอย่างน้อยวันละครั้ง หรือบ่อยกว่านั้นก็ได้
- ฝึกฝนอย่างสม่ำเสมอ
การฝึกฝนจะช่วยให้เข้าใจเนื้อหาและสามารถนำไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ควรฝึกฝนอย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดความชำนาญ
- หาเพื่อนร่วมเรียนรู้
การหาเพื่อนร่วมเรียนรู้จะช่วยให้มีแรงจูงใจในการเรียนมากขึ้น และสามารถแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกันได้
- สร้างบรรยากาศการเรียนรู้ที่ดี
ควรสร้างบรรยากาศการเรียนรู้ที่ดี เช่น สถานที่เรียนที่เงียบสงบ แสงสว่างเพียงพอ เป็นต้น เพื่อให้สามารถโฟกัสกับการเรียนได้อย่างเต็มที่
- พักผ่อนให้เพียงพอ
การพักผ่อนให้เพียงพอจะช่วยให้สมองทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ควรนอนหลับอย่างน้อย 6-8 ชั่วโมงต่อคืน
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์
การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์จะช่วยให้ร่างกายและสมองทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่
- ดูแลสุขภาพจิต
สุขภาพจิตที่ดีจะช่วยให้สามารถเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ควรฝึกฝนเทคนิคการผ่อนคลาย เช่น การนั่งสมาธิ การฟังเพลง เป็นต้น
นอกจากแนวทางข้างต้นแล้ว ยังมีเทคนิคอื่นๆ ที่สามารถช่วยให้การเรียนรู้มีประสิทธิภาพมากขึ้น เช่น การใช้เทคนิคการจำต่างๆ เช่น การเชื่อมโยง การย่อความ การท่องจำ เป็นต้น การใช้สื่อการเรียนรู้ต่างๆ เช่น หนังสือ อินเทอร์เน็ต วิดีโอ เป็นต้น การเข้าร่วมกิจกรรมการเรียนรู้ต่างๆ เช่น การสัมมนา การอบรม เป็นต้น
ทั้งนี้ การเรียนรู้เป็นสิ่งที่ต้องฝึกฝนอย่างต่อเนื่อง แม้จะปฏิบัติตามแนวทางต่างๆ ข้างต้นแล้ว ก็อาจยังไม่สามารถเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพทันที จำเป็นต้องฝึกฝนและเรียนรู้อย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพสูงสุด
2. ช่วยส่งเสริมการเรียนรู้แบบ Active Learning
การเรียนรู้แบบ Active Learning คือ กระบวนการเรียนรู้ที่เน้นให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนรู้อย่างกระตือรือร้น โดยอาจใช้วิธีการต่างๆ เช่น การอภิปราย การนำเสนอ การทดลอง การแก้ปัญหา เป็นต้น การเรียนรู้แบบ Active Learning มีประโยชน์มากมาย เช่น
- ช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจเนื้อหาได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น
- พัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์ การแก้ปัญหา และการทำงานเป็นทีม
- ส่งเสริมการเรียนรู้อย่างยั่งยืน
การส่งเสริมการเรียนรู้แบบ Active Learning สามารถทำได้หลายวิธี ดังนี้
1. ครูผู้สอนควรเป็นผู้อำนวยความสะดวก
ครูผู้สอนควรเปลี่ยนบทบาทจากเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ เป็นผู้อำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ โดยควรออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่กระตุ้นให้ผู้เรียนมีส่วนร่วม และให้การสนับสนุนและคำแนะนำแก่ผู้เรียนอย่างเหมาะสม
2. เลือกใช้กิจกรรมการเรียนรู้ที่หลากหลาย
ควรเลือกใช้กิจกรรมการเรียนรู้ที่หลากหลาย เพื่อให้ผู้เรียนสามารถเลือกกิจกรรมที่เหมาะสมกับตนเองและเนื้อหาการเรียนรู้ กิจกรรมการเรียนรู้ที่เหมาะกับการเรียนรู้แบบ Active Learning ได้แก่
- การอภิปราย
- การนำเสนอ
- การทดลอง
- การแก้ปัญหา
- การทำงานเป็นทีม
- การเรียนรู้นอกห้องเรียน
3. สร้างบรรยากาศการเรียนรู้ที่เอื้อต่อการเรียนรู้
ควรสร้างบรรยากาศการเรียนรู้ที่เอื้อต่อการเรียนรู้ เช่น บรรยากาศที่ผ่อนคลาย บรรยากาศที่เปิดกว้าง บรรยากาศที่ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ เป็นต้น
4. ให้อิสระในการคิดและแสดงความคิดเห็น
ควรให้อิสระในการคิดและแสดงความคิดเห็นแก่ผู้เรียน เพื่อให้ผู้เรียนสามารถคิดอย่างอิสระ และกล้าที่จะแสดงความคิดเห็นของตนเอง
5. การให้คำชมและข้อเสนอแนะ
ควรให้คำชมและข้อเสนอแนะแก่ผู้เรียนอย่างเหมาะสม เพื่อให้ผู้เรียนเกิดกำลังใจในการเรียนรู้ และสามารถพัฒนาตนเองได้อย่างต่อเนื่อง
นอกจากแนวทางข้างต้นแล้ว ยังมีเทคนิคอื่นๆ ที่สามารถส่งเสริมการเรียนรู้แบบ Active Learning เช่น
- การแบ่งกลุ่มผู้เรียนให้มีความหลากหลาย
- การให้รางวัลหรือให้เกียรติแก่ผู้เรียนที่มีส่วนร่วมในการเรียนรู้
- การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่เชื่อมโยงกับประสบการณ์ของผู้เรียน
การเรียนรู้แบบ Active Learning เป็นแนวทางการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพและมีประโยชน์มากมาย ครูผู้สอนและนักเรียนควรร่วมมือกันส่งเสริมการเรียนรู้แบบ Active Learning เพื่อให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพและยั่งยืน
3. ช่วยพัฒนาทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21
ทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 แบ่งออกเป็น 3 หมวดหลักๆ ได้แก่
- ทักษะด้านการเรียนรู้และนวัตกรรม (Learning and Innovation Skills)
- ทักษะด้านสารสนเทศ สื่อ และเทคโนโลยี (Information, Media, and Technology Skills)
- ทักษะด้านชีวิตและอาชีพ (Life and Career Skills)
การพัฒนาทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 สามารถทำได้หลายวิธี ดังนี้
- การเรียนรู้ตลอดชีวิต (Lifelong Learning) ทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 นั้นเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ดังนั้นจึงจำเป็นต้องเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ อยู่เสมอ การเรียนรู้ตลอดชีวิตสามารถทำได้หลายวิธี เช่น การศึกษาต่อ การอ่านหนังสือ การเข้าร่วมสัมมนาหรืออบรม เป็นต้น
- การฝึกฝนอย่างต่อเนื่อง (Practice Makes Perfect) การพัฒนาทักษะใดๆ จำเป็นต้องฝึกฝนอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้เกิดความชำนาญ การฝึกฝนสามารถทำได้หลายวิธี เช่น การทบทวนเนื้อหา การทดลองทำสิ่งต่างๆ เป็นต้น
- การได้รับคำปรึกษาและคำแนะนำ (Seeking Guidance and Advice) การได้รับคำปรึกษาและคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ จะช่วยให้สามารถพัฒนาทักษะได้อย่างมีประสิทธิภาพ ผู้เชี่ยวชาญอาจได้แก่ ครู อาจารย์ โค้ช หรือผู้มีประสบการณ์
ตัวอย่างกิจกรรมที่จะช่วยพัฒนาทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 ได้แก่
- การคิดอย่างมีวิจารณญาณและแก้ปัญหา : การเข้าร่วมกิจกรรมการอภิปราย การแก้ปัญหาโจทย์คณิตศาสตร์ การทดลองทางวิทยาศาสตร์ เป็นต้น
- ความคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรม : การเขียนนิยาย การวาดภาพ การประดิษฐ์สิ่งของ เป็นต้น
- การสื่อสาร : การพูดในที่สาธารณะ การเขียนเรียงความ การนำเสนอผลงาน เป็นต้น
- การทำงานร่วมกัน : การทำงานเป็นกลุ่ม การเข้าร่วมชมรมหรือกิจกรรมต่างๆ เป็นต้น
- การรู้เท่าทันสื่อ : การอ่านข่าว การวิจารณ์ภาพยนตร์ การแยกแยะข้อมูลข่าวสาร เป็นต้น
- สารสนเทศและเทคโนโลยีดิจิทัล : การใช้อินเทอร์เน็ต การเขียนโปรแกรม การแก้ไขภาพ เป็นต้น
- ความคิดริเริ่มและความยืดหยุ่น : การลองทำสิ่งใหม่ๆ การปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์ต่างๆ เป็นต้น
- ทักษะทางสังคมและอารมณ์ : การรู้จักตนเอง การจัดการอารมณ์ การเอาใจใส่ผู้อื่น เป็นต้น
- ทักษะการจัดการตนเอง : การกำหนดเป้าหมาย การวางแผน การติดตามผล เป็นต้น
การพัฒนาทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 นั้น มีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับทุกคน เพราะจะช่วยให้สามารถใช้ชีวิตและทำงานได้อย่างประสบความสำเร็จในยุคปัจจุบัน
4. ช่วยลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา
นวัตกรรมสื่อการสอนสามารถช่วยลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาได้ โดยทำให้ผู้เรียนทุกคนสามารถเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ได้เท่าเทียมกัน ไม่ว่าผู้เรียนจะอยู่ในพื้นที่ห่างไกลหรือมีฐานะยากจน นวัตกรรมสื่อการสอนสามารถช่วยให้ผู้เรียนทุกคนสามารถเรียนรู้ได้ตามศักยภาพของตนเอง
ตัวอย่างเช่น การเรียนออนไลน์ (e-Learning) จะช่วยช่วยลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาได้ โดยทำให้ผู้เรียนทุกคนสามารถเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ได้เท่าเทียมกัน ไม่ว่าผู้เรียนจะอยู่ในพื้นที่ห่างไกลหรือมีฐานะยากจน
นวัตกรรมสื่อการสอนเป็นเครื่องมือสำคัญที่สามารถช่วยพัฒนาการจัดการเรียนรู้ให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น การพัฒนาและการนำนวัตกรรมสื่อการสอนมาใช้อย่างเหมาะสมจึงมีความสำคัญต่อการพัฒนาการศึกษาในยุคปัจจุบัน
ตัวอย่างนวัตกรรมสื่อการสอน
นอกจากตัวอย่างที่กล่าวมาแล้ว ยังมีนวัตกรรมสื่อการสอนอื่นๆ ที่น่าสนใจอีกมากมาย เช่น
- เกมการศึกษา (Educational Games)
- วีดิทัศน์แบบมีปฏิสัมพันธ์ (Interactive Video)
- ปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence)
- ความเป็นจริงเสริม (Augmented Reality)
- ความเป็นจริงเสมือน (Virtual Reality)
สรุปได้ว่า บทบาทสำคัญของ นวัตกรรมสื่อการสอน เหล่านี้สามารถนำมาประยุกต์ใช้เพื่อพัฒนาการจัดการเรียนรู้ในหลากหลายรูปแบบ ขึ้นอยู่กับบริบทและความต้องการของผู้เรียน
