งานวิจัยเชิงคุณภาพ มุ่งเน้นไปที่การทำความเข้าใจปรากฏการณ์ทางสังคมอย่างลึกซึ้ง ผ่านมุมมอง ประสบการณ์ และความหมายของผู้เข้าร่วมการวิจัย ข้อมูลที่ได้จากงานวิจัยประเภทนี้ มักอยู่ในรูปแบบข้อความ บันทึกเสียง หรือวิดีโอ ซึ่งมีความซับซ้อนและต้องการการวิเคราะห์อย่างเป็นระบบเพื่อดึงเอาประเด็นสำคัญ สรุปผล และตอบคำถามการวิจัย
บทความนี้ นำเสนอขั้นตอนและเทคนิคการวิเคราะห์ข้อมูลในงานวิจัยเชิงคุณภาพ ดังนี้
1. เตรียมข้อมูล:
- จัดระเบียบข้อมูลให้อยู่ในรูปแบบที่สะดวกต่อการวิเคราะห์ เช่น การถอดเสียง บันทึกย่อ จัดหมวดหมู่ข้อมูล
- ตรวจสอบความถูกต้อง ครบถ้วน และความน่าเชื่อถือของข้อมูล
2. การวิเคราะห์:
2.1 การอ่านและทำความเข้าใจข้อมูล:
- อ่านข้อมูลอย่างละเอียดเพื่อจับใจความสำคัญ ประเด็นหลัก และมุมมองของผู้เข้าร่วม
- จดบันทึกประเด็นสำคัญ คำถาม ข้อสงสัย และความคิดเห็น
2.2 การวิเคราะห์เนื้อหา:
- ค้นหาคำสำคัญ วลี รูปแบบ และประเด็นซ้ำๆ
- วิเคราะห์ความหมาย แนวคิด และความสัมพันธ์ของข้อมูล
- จัดกลุ่มข้อมูลตามประเด็น ความคล้ายคลึง หรือความแตกต่าง
2.3 การวิเคราะห์เชิงเปรียบเทียบ:
- เปรียบเทียบข้อมูลจากผู้เข้าร่วมแต่ละคน กลุ่มต่างๆ หรือบริบทที่แตกต่าง
- ค้นหาความเหมือน ความต่าง รูปแบบ และความสัมพันธ์ของข้อมูล
- วิเคราะห์สาเหตุ ผลลัพธ์ และความหมายของข้อมูล
2.4 การวิเคราะห์แบบอุปนัย:
- พัฒนาแนวคิด ทฤษฎี หรือคำอธิบายใหม่จากข้อมูล
- ค้นหาประเด็น รูปแบบ และความสัมพันธ์ที่ไม่คาดคิด
- วิเคราะห์ข้อมูลอย่างลึกซึ้งเพื่อสร้างความรู้ใหม่
3. การตีความ:
- สรุปผลการวิเคราะห์
- อธิบายความหมาย สาเหตุ ผลลัพธ์ และความสำคัญของข้อมูล
- ตอบคำถามการวิจัย
- นำเสนอผลการวิจัยอย่างเป็นระบบ
เทคนิคการวิเคราะห์ข้อมูล:
- การเขียนบันทึกย่อ
- การสร้างแผนผังความคิด
- การจัดกลุ่มข้อมูล (Coding)
- การวิเคราะห์ความถี่
- การเปรียบเทียบ
- การตีความ
เครื่องมือที่ใช้:
- โปรแกรมคอมพิวเตอร์สำหรับการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ (QDA Miner, MAXQDA, NVivo)
- เอกสารประกอบการวิเคราะห์
- คำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ
ข้อควรระวัง:
- อคติของนักวิจัย
- ความถูกต้อง ครบถ้วน และความน่าเชื่อถือของข้อมูล
- ความชัดเจน โปร่งใส และตรวจสอบได้ของวิธีการวิเคราะห์
สรุป:
การวิเคราะห์ข้อมูลในงานวิจัยเชิงคุณภาพ เป็นขั้นตอนสำคัญที่ต้องอาศัยความละเอียดรอบคอบ ทักษะ และเทคนิคที่เหมาะสม นักวิจัยควรเลือกวิธีการวิเคราะห์ที่สอดคล้องกับประเภทของข้อมูล วัตถุประสงค์ และคำถามการวิจัย ผลการวิเคราะห์ควรนำเสนออย่างเป็นระบบ ชัดเจน และตรวจสอบ