สถิติเป็นเครื่องมือสำคัญในการวิจัย โดยช่วยให้นักวิจัยสามารถรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อตอบคำถามวิจัยที่ตั้งไว้ได้อย่างถูกต้องและเชื่อถือได้ อย่างไรก็ตาม สถิติมีหลายประเภท แต่ละประเภทมีจุดประสงค์และข้อจำกัดที่แตกต่างกัน จึงจำเป็นต้องเลือกสถิติให้เหมาะสมกับข้อมูลที่กำลังใช้งานอยู่

บทความนี้จะกล่าวถึงประเภทของสถิติที่ใช้ในการวิจัย โดยแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลักๆ ดังนี้

1. สถิติพรรณนา (Descriptive statistics)

สถิติพรรณนาเป็นสถิติที่ใช้อธิบายลักษณะของข้อมูล โดยมุ่งเน้นไปที่การนำเสนอข้อมูลในรูปแบบต่างๆ เพื่อให้เข้าใจข้อมูลได้ง่ายขึ้น สถิติพรรณนามักใช้กับข้อมูลเชิงปริมาณ เช่น ค่าเฉลี่ย ค่ามัธยฐาน ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน เป็นต้น

2. สถิติอนุมาน (Inferential statistics)

สถิติอนุมานเป็นสถิติที่ใช้เพื่อสรุปผลจากข้อมูลตัวอย่างไปยังประชากร โดยอาศัยหลักการความน่าจะเป็น สถิติอนุมานมักใช้เพื่อทดสอบสมมติฐานหรือเปรียบเทียบกลุ่มตัวอย่างต่างๆ

ประเภทของสถิติพรรณนา

สถิติพรรณนาสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทย่อยๆ ดังนี้

• สถิติเชิงพรรณนาของข้อมูลเชิงปริมาณ

สถิติเชิงพรรณนาของข้อมูลเชิงปริมาณ เป็นสถิติที่ใช้อธิบายลักษณะของข้อมูลเชิงปริมาณ เช่น ค่าเฉลี่ย ค่ามัธยฐาน ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ค่าความแปรปรวน เป็นต้น

• สถิติเชิงพรรณนาของข้อมูลเชิงคุณภาพ

สถิติเชิงพรรณนาของข้อมูลเชิงคุณภาพ เป็นสถิติที่ใช้อธิบายลักษณะของข้อมูลเชิงคุณภาพ เช่น ค่าความถี่ ค่าความน่าจะเป็น เป็นต้น

ตัวอย่างสถิติพรรณนาที่มักใช้ในงานวิจัย ได้แก่

• ค่าเฉลี่ย (Mean) : หมายถึงค่ากลางของข้อมูลทั้งหมด โดยคำนวณจากผลรวมของข้อมูลทั้งหมดหารด้วยจำนวนข้อมูล
• ค่ามัธยฐาน (Median) : หมายถึงค่ากลางของข้อมูลเมื่อเรียงลำดับจากน้อยไปมากหรือมากไปน้อย
• ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation) : หมายถึงการกระจายตัวของข้อมูล โดยวัดจากระยะห่างระหว่างค่าเฉลี่ยและค่าของข้อมูลแต่ละตัว
• ค่าความแปรปรวน (Variance) : หมายถึงการกระจายตัวของข้อมูล โดยวัดจากผลรวมของความแปรปรวนของข้อมูลแต่ละตัวหารด้วยจำนวนข้อมูล
• ค่าความถี่ (Frequency) : หมายถึงจำนวนครั้งที่ปรากฏของข้อมูลแต่ละค่า
• ค่าความน่าจะเป็น (Probability) : หมายถึงโอกาสที่เหตุการณ์ใดๆ จะเกิดขึ้น

ประเภทของสถิติอนุมาน

สถิติอนุมานสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทย่อยๆ ดังนี้

• สถิติการทดสอบสมมติฐาน (Hypothesis testing)

สถิติการทดสอบสมมติฐาน เป็นสถิติที่ใช้เพื่อทดสอบสมมติฐานเกี่ยวกับประชากร โดยอาศัยหลักการความน่าจะเป็น เช่น การทดสอบความแตกต่างระหว่างค่าเฉลี่ยของกลุ่มตัวอย่าง หรือการทดสอบความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปร

• สถิติการประมาณค่า (Estimation)

สถิติการประมาณค่า เป็นสถิติที่ใช้เพื่อประมาณค่าพารามิเตอร์ของประชากร เช่น การประมาณค่าเฉลี่ยของประชากร หรือการประมาณค่าความแปรปรวนของประชากร

ตัวอย่างสถิติอนุมานที่มักใช้ในงานวิจัย ได้แก่

• การทดสอบค่าเฉลี่ย (t-test) : ใช้เพื่อทดสอบความแตกต่างระหว่างค่าเฉลี่ยของกลุ่มตัวอย่าง
• การทดสอบค่าเฉลี่ยหลายกลุ่ม (ANOVA) : ใช้เพื่อทดสอบความแตกต่างระหว่างค่าเฉลี่ยของกลุ่มตัวอย่างมากกว่า 2 กลุ่ม
• การทดสอบความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปร (Correlation coefficient) : ใช้เพื่อทดสอบความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรเชิงปริมาณ 2 ตัว
• การทดสอบความแปรปรวนร่วม (Covariance) : ใช้เพื่อทดสอบความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรเชิงปริมาณ 2 ตัว
• การประมาณค่าเฉลี่ย (Point estimate) : ใช้เพื่อประมาณค่าเฉลี่ยของประชากร
• การประมาณค่าความแปรปรวน (Interval estimate) : ใช้เพื่อประมาณค่าความแปรปรวนของประชากร

การเลือกสถิติให้เหมาะสมกับข้อมูลนั้น จำเป็นต้องพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ ดังนี้

• ลักษณะของข้อมูล : ข้อมูลเป็นข้อมูลเชิงปริมาณหรือเชิงคุณภาพ
• ประเภทของสถิติ : สถิติพรรณนาหรือสถิติอนุมาน
• วัตถุประสงค์ของการวิจัย : ต้องการทดสอบสมมติฐานหรือประมาณค่า
• ขนาดตัวอย่าง : ตัวอย่างมีขนาดใหญ่หรือขนาดเล็ก
• สมมติฐานของสถิติ : ข้อมูลเป็นไปตามสมมติฐานของสถิติหรือไม่

หากนักวิจัยสามารถเลือกสถิติให้เหมาะสมกับข้อมูลได้ ก็จะช่วยให้การวิเคราะห์ข้อมูลเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ และสามารถตอบคำถามวิจัย